Vrijheid is actie
Een progressieve politiek van hoop
 
Hoe voeren we als progressieve partij oppositie tegen radicaal rechts? Dat is de politieke hamvraag voor D66. Het belangrijkste is: voer een politiek van hoop die aansluit bij de belevingswereld van mensen, speel je eigen spel en stel altijd en overal de waarden vrijheid, gelijkheid en democratie centraal.
 
Door Afke Groen & Anna Heredia
Illustratie: Farhad Foroutanian
 
We leven in een tijd waarin het progressieve geluid meer dan ooit noodzakelijk is. Met radicaal rechts aan de macht in de regering staan onze waarden nog meer op het spel. Vandaag is het dan ook aan D66 als sociaal-liberale partij om alle moed en verbeeldingskracht in te zetten voor een rechtvaardige toekomst. 
Om het progressieve verhaal leidend te maken, moeten we bovenal ons eigen spel spelen en uitgaan van de belevingswereld van mensen. Scherp het debat voeren op de inhoud, vanuit onze waarden van vrijheid, gelijkheid en democratie – de waarden die het fundament vormen waarop wij aan onze maatschappij willen bouwen. De progressieve belofte is een belofte aan íedereen. Dat vraagt ook dat we ons opnieuw verbinden met het hart van de maatschappij.
Na zes jaar in de regering, en bovendien vier jaar in de ‘constructieve oppositie’ onder kabinet-Rutte II, heeft D66 de kans om sterk te laten zien waar ze voor staat. Dat zal even wennen zijn, en niet altijd meteen goed gaan. Maar we kunnen wel beginnen. Want, zoals de Pools-Belgische filosoof Alicja Gescinska schrijft: ‘Vrijheid is politiek, politiek is actie, en actie is beginnen.’
 
Ga uit van de belevingswereld van mensen 
Politiek valt of staat met het vermogen om te luisteren naar mensen, in het bijzonder naar die mensen die hun stem niet laten horen. Vandaag vindt bijna de helft van de Nederlanders (43 procent) dat de overheid onvoldoende naar burgers luistert en bijna 60 procent vindt dat de politiek onvoldoende opkomt voor mensen zoals zij. Het Sociaal en Cultureel Planbureau constateert: ‘Veel burgers lijken te verlangen naar een aandachtige politiek die in nauw contact staat met de bevolking’. 
Progressieve politici zijn aanspreekbaar voor mensen. Ze zoeken mensen op om te praten over hun zorgen én hun dromen. Dat contact kan allerlei vormen aannemen. Organiseer een spreekuur, ga bij mensen langs of bel ze op. Zoek mensen op waar zij zijn, zoals op school, in het verzorgingshuis, bij de voedselbank of op de markt. Stel mensen de vraag waar zij op hopen en wat ze daarvoor nodig hebben. Luisteren betekent immers: vragen stellen. 
Het is aan progressieve politici om woorden te geven aan de problemen en ervaringen van mensen, in een taal die mensen begrijpen en die ze raakt. Breek daarbij uit de frames van anderen over wat “het volk” zou willen, maar óók uit de neiging om in beleidstaal te spreken. Want als politici in abstracte termen over problemen spreken zullen mensen zich onbegrepen voelen: het is weinig hoopvol als je in gemiddeldes spreekt tegen iemand die lijdt.
 
Betrek mensen bij een hoopvolle toekomst
Progressieve politiek beantwoordt de terechte zorgen van mensen door een hoopvolle toekomst te schetsen. Progressieve politici laten zien waar ze vóór vechten; niet alleen waar ze tegen zijn of welk doemscenario ze willen afwenden. De nadruk ligt op wat we wél willen en wat méér wordt, veel meer dan op wat we niet willen en wat minder wordt. Ze laten zien dat ze voor iedereen het verschil kunnen maken. In een tijd waarin radicaal-rechts de vragen ‘wie zijn wij?’ en ‘wie horen wel en niet bij ons?’ centraal wil stellen, begint een progressieve visie bij een antwoord op de vraag: ‘in welk land willen we leven?’ Een aansprekend verhaal is beeldend en raakt mensen ook emotioneel. 
Veel mensen ervaren een gebrek aan grip op hun leven: een gevoel van onvermogen zelf richting te geven aan de toekomst door de grote veranderingen van deze tijd. Een beeld van de toekomst is dan ook alleen hoopvol als mensen kunnen zien hoe ze erover mee kunnen beslissen en deel van kunnen uitmaken. In de woorden van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid: ‘Wat moeten alle betrokkenen dus vandaag, morgen en overmorgen doen?’ D66 is bij uitstek de partij die mensen het vertrouwen geeft. De partij werd immers geboren uit het inzicht dat ‘nieuwe, onvoorziene problemen’ en ‘aandacht voor waar mensen in de knel zijn gekomen’ vragen om de ‘creatieve medewerking van veel meer mensen dan tot nu toe bij de politiek betrokken zijn geweest’.
 
Bedrijf politiek vanuit je waarden
Een progressieve politiek volgt haar eigen agenda, op basis van haar eigen definitie van problemen en haar eigen waarden: vrijheid, gelijkheid, en democratie. Deze waarden zijn het ‘baken’ voor progressieve politici om hun ideeën te formuleren en hun standpunten te bepalen. Waarden geven betekenis aan politieke keuzes, net als aan de compromissen die nodig zijn. 
Daarbij staat de progressieve invulling van die waarden centraal. Zo zegt Kamala Harris in haar campagnevideo: ‘We choose freedom: the freedom not just to get by but to get ahead.’ Vertaal abstracte begrippen als ‘democratische rechtsstaat’ naar wat dit betekent voor mensen; zo gaat de Grondwet over wat we eerlijk vinden. Leg bovendien steeds de link tussen kernthema’s en kernwaarden. Het onderwijs biedt de vrijheid om je talent te ontwikkelen en jezelf te leren kennen. We vinden het verschil in de gezondheid tussen rijke en arme mensen volstrekt onrechtvaardig. En de overstap naar een groene maatschappij kan pas slagen als iedereen daar een stem in heeft. Zo blijft progressieve politiek voor kiezers herkenbaar op de lange termijn. 
Waardengedreven politiek is ook cruciaal in reactie op de voorstellen van anderen. Ja, het is verleidelijk om voorstellen van dit kabinet af te doen met ‘het mag niet, het kan niet, en het is te duur’. Maar de (Grond)wet kan worden aangepast, verdragen opgezegd, rechters vervangen en Brussel beperkt. Zeg niet dat iets niet mag, maar dat je iets niet wíl – en vertel vooral wat je wél wil. Zo biedt progressieve politieke kiezers een alternatief. 
 
Laat je niet afleiden
Je eigen spel spelen betekent ook de verleiding weerstaan om mee te gaan in de agenda en de frames van anderen. Heb de moed om de aanjagers van bepaalde conflicten níet te bestrijden. Ga ook niet mee in een strijd van ‘wij’ tegen ‘zij’, maar benadruk hetgeen waar de meeste mensen het wél over eens zijn. Zo ligt achter feitelijke discussies over vaccinatiegraden de gedeelde wens dat we het beste willen voor onze kinderen. Door de nadruk te leggen op gedeelde ideeën, voorkomen progressieve politici dat ze constant bezig zijn onjuistheden en complotten te ontkrachten, en richten ze de aandacht op wat ze wél willen bereiken. 
Soms ontkom je er niet aan om te reageren. Reageer wél wanneer radicaal-rechtse uitingen aan je kernwaarden raken, als je issue owner bent op het onderwerp, of als het raakt aan je eigen ervaringen. Uit onderzoek blijkt: als je reageert, is het beste om meteen te reageren. Herhaal níet het originele voorstel, de desinformatie of het complot; mensen onthouden wat ze het vaakst hebben gehoord. Beperk je reactie niet tot het rechtzetten van de feiten: het is een mythe dat mensen vanzelf ‘tot inzicht’ zouden komen als je ze maar de feiten voorschotelt. Wees expliciet over waarom het voorstel ten koste gaat van wat jij belangrijk vindt. En vertel vervolgens vooral wat je wél wilt.
 
Wees ook eerlijk over je afwegingen
Politiek gaat over keuzes maken; over de verdeling van schaarse middelen als geld, grond, arbeid, en steeds vaak ook water en energie. Teleurstelling over politieke keuzes zit dan ook ingebakken in de democratie. Het Sociaal en Cultureel Planbureau schrijft daarover: ‘Mensen voelen zich meer gehoord als ze het eens zijn met de uitkomst. Maar als politici laten zien dat ze het publieke debat volgen, perspectieven afwegen of een referendumuitslag volgen, vinden ook mensen die het niet met de uitkomst eens zijn vaker dat er voldoende geluisterd is.’ 
Met andere woorden: laat zien dat je soms wikt en weegt. Stel je op als een empathisch leider. Dat is niet hetzelfde als iemand die zich boven de partijen stelt en ‘neutraal’ naar beiden polen luistert en deze probeert te overbruggen – dan verhoud je je immers nog steeds tot de twee uitersten. Het is ook niet hetzelfde als altijd een ‘middenpositie’ innemen. Luister in het bijzonder naar de zorgen en wensen van mensen die (nog) geen kant hebben gekozen. Verwoord met empathie en emotie de dilemma’s waar zij mee worstelen, en wees eerlijk over je afwegingen. 
 
Bio’s
Afke Groen is directeur van de Mr. Hans van Mierlo Stichting. Anna Heredia is ambtelijk secretaris bij de Eerste Kamerfractie van D66. 
 
Verder lezen
VPRO Tegenlicht, ‘Naomi Klein en de ruk naar rechts’, 2 juni 2024.

Andrea Kendall-Taylor & Carisa Nietsche (2020), ‘Combating populism: A toolkit for liberal democratic actors’, Center for a New American Security.

Rob Wijnberg, ‘De zege van de PVV laat zien: als vooruitgang geen verhaal heeft, vertelt het verleden waar we naartoe gaan’, 23 november 2023, de Correspondent.

Tom van der Meer (2024) Waardenloze politiek: Hoe de Nederlandse politiek de kunst van het conflict verloor, Querido.

Koen Haegens, ‘Hoe stop je een rechts-radicale opmars’, 29 mei 2024, De Groene Amsterdammer.

WRR (2023) Grip: Het maatschappelijk belang van persoonlijke controle, WRR-rapport 108, p.141.

Brendan Nyhan and Jason Reifler, “When Corrections Fail: The Persistence of Political Misperceptions,” Political Behavior, 32 no. 2 (June 2010): 303–30.

SCP (2024) Burgerperspectieven, bericht 2.

D66 (1978) ‘Grondslagen’, Democraat. Beschikbaar via https://dnpprepo.ub.rug.nl.