Mensenrechten, handelsbelangen en technologie versmelten in China

Met laserstralen en gezichtsmaskers strijden jongeren in Hong Kong tegen de overal aanwezige camera’s. Ze geven ons een blik in de toekomst, en laten zien hoe de strijd voor vrijheid steeds onzichtbaarder en digitaler gevoerd wordt. Nou ja, toekomst, de meest futuristische technologieën worden vandaag al getest op Oeigoeren. In volledig digitaal gemonitorde centra worden naar schattig miljoenen mensen ‘heropgevoed’. We stellen daar vooralsnog bar weinig tegenover. Ons wordt voorgehouden dat de maatregelen nodig zijn in de strijd tegen het terrorisme. Misschien hebben ze in Beijing ook gezien dat dat argument mensenrechten als sneeuw voor de zon doet verdwijnen in Europa. In de praktijk zitten moslimminderheden in gevangen centra opgesloten, ver van hun families, zonder proces of perspectief op vrijlating. Bijkans verbetert China zo ook de laatste snufjes kunstmatige intelligentie en gezichtsherkenningstechnologie. Zo is de spionagestaat niet alleen een mensenrechten-, maar ook een economische kwestie. Geven de China- en kunstmatige intelligentie strategieën die het kabinet het afgelopen jaar presenteerde ons een handvat voor beleid tegenover de digitale muur tussen vrijheid en onderdrukking? Heeft de regering steun aan de jongeren op de straten van Hong Kong uitgesproken? Geweld en onderdrukking tegen Oeigoeren veroordeeld? ‘Den Haag waarschuwt nog een keer!’ Alleen omdat we on ons serieus moeten afvragen wat nu precies de Nederlandse relevantie is als het gaat om China, betekent niet dat we stil kunnen blijven over kunstmatige intelligentie, China en in toenemende mate de overlap tussen die twee. Als we zoden aan de dijk willen zetten moeten we Europees en strategisch optreden. Dat betekent ook dat vrolijke Nederlandse handelsmissies waarbij er alleen over contracten en innovatie wordt gesproken, kritischer bekeken moeten worden. Je zou verwachten dat mensenrechten steevast op de agenda staan en we in elk geval niet actief bij willen dragen aan totalitaire praktijken. Maar voorlopig kan een Amsterdams bedrijf dat de frontlinie van gezichtsherkenningstechnologie verder opschuift, haar laatste snufjes zonder enig obstakel naar China exporteren. Deze technologie herkent emoties in gezichtsuitdrukkingen: angst, woede, spanning. Handelshonger regeert. Ironisch genoeg werd de Belgische handelsmissie onlangs getroffen door cyberaanvallen in Peking en Shanghai. ‘Dat hadden we wel verwacht’, was de lauwe reactie. Het is goed dat Nederland zich hard maakt voor strengere Europese regels tegen de export van spionagetechnologie, maar beginnen met het goede voorbeeld geven kan altijd al vlotter dan de consensus van 28 voorschrijft. 17 landen wachten daar alvast niet op. De 17+1 opstelling, waarin sommige Europese regeringen apart samen komen met Chinese vertegenwoordigers ondermijnt de kans op Europese eenheid. Dat sommige Europese leiders liever naar Beijing leunen dan naar Brussel is schandalig. Laat Nederland het goede voorbeeld geven, en mensenrechten vooropzetten. Niet alleen omdat dat in lijn is met onze principes, maar ook omdat mensenrechten, handelsbelangen en technologie versmelten in de Chinese omgang met kunstmatige intelligentie. Marietje Schaake werkt aan de Universiteit Stanford op het gebied van technologie, beleid en bestuur. Van 2009-2019 was zij Europarlementariër voor D66.