De stap naar de rechter

Lees hier het pdf van dit artikel. Actiegroep Urgenda heeft zich, samen met zo’n 900 burgers, tot de Nederlandse rechter gewend in een poging de overheid te dwingen tot het nemen van maatregelen tegen klimaatverandering. Is dit een eerste stap in de richting van duurzame grondrechten? Door Dennis van Berkel In de 19de en 20ste eeuw richtte de strijd voor fundamentele grondrechten zich voornamelijk op het bereiken van vrijheid en sociale zekerheid voor alle individuen – eerst tegen onderdrukking, later tegen vooral armoede en slechte leefomstandigheden. In de 21ste eeuw voeren we (ook) een andere strijd: grondrechten, zowel de klassieke als de sociale, kunnen alleen genoten worden in een klimaat waarin mensen niet bedreigd worden door extreme hittegolven, jarenlange droogtes die tot mislukte oogsten en voedseltekorten leiden, en overstromingen waardoor huis en haard worden weggevaagd. In de 21ste eeuw realiseren wij ons ten volle dat we mensen de mogelijkheid ontnemen om zich te ontplooien, om keuzes te kunnen maken en een vrij leven te kunnen leven wanneer ons klimaat en onze ecosystemen ernstig worden ontwricht. De transitie naar een nieuw energiesysteem heeft daarmee een diepe morele lading. Het uitblijven van deze transitie kan onnoemelijk veel menselijk lijden tot gevolg hebben. Dit besef lijkt ‘de politiek’ nog niet te zijn binnengedrongen. Niets wijst erop dat er actie wordt ondernomen om gevaarlijke vormen van klimaatverandering te voorkomen. Vandaar onze rechtszaak tegen de Nederlandse staat. De fundamentele rechten waar Urgenda en haar mede-eisers zich op beroepen zijn dezelfde als waar in de 19de en de 20ste eeuw voor is gestreden: het recht op leven, op gezondheid, op toegang tot water en voedsel, het recht op zelfbeschikking, het kunnen voorzien in eigen levensonderhoud en het recht vrij te zijn van gezondheidsbedreigende milieuschade. Het verschil tussen de strijd om de erkenning van deze fundamentele rechten in de 19de en 20ste eeuw en de rechtszaak van Urgenda ligt hierin besloten: destijds ging het om het onrecht dat was, nu gaat het om het onrecht dat onvermijdelijk komt. We proberen hiermee vorm te geven aan duurzame grondrechten van de 21ste eeuw. Duurzaam in de zin dat er aan onze fundamentele grondrechten geen houdbaarheidsdatum zou mogen zitten. Een duurzaam grondrecht vormt de waarborg dat de fundamentele rechten die in het heden beschermd worden, ook in de toekomst nog genoten kunnen worden. Zowel door huidige als toekomstige generaties. Dat maatregelen genomen worden om broeikasgassen te verminderen is dan niet langer een politieke keuze, maar een met fundamentele rechten omgeven juridische plicht. De politieke vraag verschuift van of naar hoe deze maatregelen genomen worden. Als fundamentele rechten ons beschermen tegen het ongebreideld opslaan van onze mobiele data, discriminatie op basis van onze huidskleur of achternaam, maar ook tegen de schadelijke gevolgen van asbest of schade aan de gezondheid door lokale luchtverontreiniging (allemaal zaken waarin het mensenrechtenhof in Straatsburg schendingen van mensenrechten heeft gevonden), waarom zou het recht ons dan niet beschermen tegen het allergrootste gevaar dat ons als mensheid bedreigt?   Dennis van Berkel is jurist bij Urgenda.   Heeft dit artikel uw interesse gewekt? Klik hier voor meer info en abonnementen. - - Dit artikel verscheen in idee nr. 2 2015: De slag om duurzame energie, en is te vinden bij het onderwerp duurzaamheid.