Enschede wil meer menselijke maat

Het Rijk heeft in 2015 de gemeenten beloofd dat wij maatwerk kunnen toepassen in het sociaal domein. Destijds verplaatste het Rijk de uitvoering van de Jeugdwet, Participatiewet en Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) naar de gemeenten. We noemen dit de “decentralisaties.” D66 Enschede heeft steeds aan wethouders gevraagd welk maatwerk de ambtenaren leveren aan onze inwoners. Hier kwam nooit echt een duidelijk antwoord op. Terwijl maatwerk wel één van de grote beloften van de decentralisaties was. Met maatwerk krijgt iedere inwoner wat goed past voor hem of haar.

Eind 2020 kreeg de gemeenteraad signalen van Diaconaal Platform Enschede (DPE) dat het niet goed gesteld was met het maatwerk rondom Wmo en Participatiewet. Dan gaat het veelal om inwoners met te weinig geld om rond te komen, of een zorgbehoefte. De vrijwilligers van DPE vertelden in een geval duidelijk wat de gemeente aan maatwerk kon leveren. Maar de gemeente deed dit volgens DPE dan niet.
Daarom heeft D66 een onderzoek naar maatwerk in het sociaal domein voorgesteld. Welke ruimte is er nu in de praktijk voor maatwerk? De raad heeft unaniem ingestemd met het onderzoeksvoorstel, en een gezaghebbende commissie is onder leiding van Gijsbert Vonk aan de slag gegaan. De eindrapporten zijn half november 2021 voor de eerste keer politiek besproken in de stedelijke commissie van de gemeenteraad van Enschede.

Bij bijstandsuitkeringen hebben we in het verleden bizarre fraudezaken gezien. Zo moest een inwoner tonnen terugbetalen van een bijstandsuitkering. Iedereen snapt dat zo iemand dan levenslang heeft en dit compleet zinloos is. Toch zei het college de raad steeds dat dit moest, omdat de wet het college hiertoe verplichtte. Het ging om zogenaamd “dwingend recht.” Ook bij mensen die niet door hadden dat ze regels overtraden speelde dit. Ook zij moesten geld betalen. Ook al zag de ambtenaar zelf ook dat terugbetalen in zo’n geval van een onbewuste overtreding niet terecht was. Want: “de wet dwingt ons.” Gelukkig heeft D66 nog in een heel aantal gevallen van eerste overtredingen waarschuwingen kunnen regelen, maar dat was dan ook alles.
Dankzij de conclusie van de Raad van State (staatsraden advocaat-generaal Wattel en Widdershoven, juli 2021) en het rapport “Maatvoering is mensenwerk II” weten we nu dat de gemeente tóch kan afwijken van dwingend recht. De Raad van State heeft deze conclusie van 152 pagina’s genomen vanwege ondermeer de kinderopvangtoeslagenaffaire. Hierin beschrijven de staatsraden hoe en waarom rechters besluiten van bijvoorbeeld een college van burgemeester en wethouders op evenredigheid kunnen beoordelen. Vernieuwend en hoopgevend is ook dat de bestuursrechter hierop nu wel kan ingrijpen.
Ik denk dat de gemeente met deze conclusie in de hand nu wel degelijk kan afwijken van de wet, wanneer die wet onevenredig uitvalt in een bepaald geval. In simpele taal: ja, we kunnen wél maatwerk leveren. Ook in het geval van “dwingend recht.” Gelukkig, het Nederlands recht kan altijd voldoen aan de menselijke maat. Nu is het zaak dat Enschede dit daadwerkelijk gaat doen. En daar ligt een grote opdracht voor het gemeentebestuur van Enschede.
Het per geval toepassen van de menselijke maat vergt een cultuurverandering bij de ambtelijke organisatie van Enschede. Zij hebben tijdenlang een strakke vertaling van de wet gehanteerd. Nu moeten ambtenaren de mogelijkheden van de wet onder deze nieuwe omstandigheden leren kennen. Ieder geval kan nu creativiteit van de ambtenaren vereisen. Ik kan mij goed voorstellen dat ambtenaren meerdere veilige sessies met deskundigen nodig hebben om zich dit eigen te maken.

De rapporten “Maatvoering is mensenwerk II” en “Enschede en de menselijke maat” bevatten daarnaast ideeën waar we wat mij betreft zo mee aan de slag kunnen. Bijvoorbeeld:

Het college van burgemeester en wethouders heeft helaas nog niet erg pro-actief gereageerd op het rapport “Maatvoering is mensenwerk II.” Wellicht komt dat voort uit een stuk respect voor de gemeenteraad. Met de raad zijn we nu bezig om te kijken over welke onderdelen we het eens zijn of snel eens kunnen worden. Daarop willen we via bijvoorbeeld een motie acties uitzetten bij het college. Andere onderwerpen moeten ook besproken worden, dit zal zeker ook nog doorgaan na de verkiezingen in de nieuwe raadsperiode 2022–2026. We proberen met de huidige gemeenteraad een goed fundament te leggen waar de nieuwe raad op kan voortbouwen.