Bestuurlijke boete: de rechtsstaat voorbij?

Wanneer iemand zich misdraagt in de openbare ruimte kan een buitengewoon opsporingsambtenaar (boa) een bestuurlijke strafbeschikking uitreiken. Anno 2020 is dit ook in Enschede het geval. Een misdraging is bijvoorbeeld het drinken van alcohol op straat, binnen de bebouwde kom de natuurlijke behoefte doen, een weg verkeerd gebruiken of de hond niet aangelijnd hebben. Foutparkeren, straatprostitutie, kamperen, posters plakken en zwemmen in openbaar vaarwater zijn ook enkele van de ruim honderd typen gedragingen die beboet kunnen worden.

Een stuk of vijf gemeenten in Nederland zijn overgestapt op de bestuurlijke boete. De officier van justitie en de strafrechter komen niet meer te pas aan de genoemde overtredingen in de openbare ruimte. Het college van burgemeester en wethouders of de burgemeester legt een bestuurlijke boete op. De bestuurlijke strafbeschikking is verleden tijd in de gemeenten die deze overstap hebben gemaakt. Enschede voert dit in 2021 ook in. De boa’s blijven overigens gewoon aan het werk.

In het bestuursrecht wordt een overtreding op een andere manier bewezen. Het bestuur (college of burgemeester) hoeft alleen maar aannemelijk te maken dat de overtreding is begaan. Een adresetiket in een gevonden vuilniszak bijvoorbeeld is voldoende. Dan is het aan de beboete persoon om het tegendeel te bewijzen, of de boete te betalen. Het is voor de overheid zo dus makkelijker om burgers te beboeten. Ook onschuldige burgers.

Het makkelijker beboeten van burgers is de belangrijkste reden om over te stappen op de bestuurlijke boete in de openbare ruimte in Enschede. Het college hoopt hiermee met name de afvaloverlast beter te bestrijden. De discussies met de raad gingen niet over de andere honderd overtredingen.

Ik had meteen aan het begin van de discussie mijn twijfels over de rechtsstatelijkheid van de bestuurlijke boete. Natuurlijk is de bestuurlijke boete een wettelijk toegestaan instrument, maar het geeft toch te denken dat maar een handjevol gemeenten dit gebruikt. Ik zat in mijn maag met het idee van een gedumpte vuilniszak met mijn adresetiket erin. In dat geval moet ik maar bewijzen dat die vuilniszak niet van mij is. De bewijslast draait door dat adresetiket om. De bewijslast gaat van de overheid naar de burger. Het lijkt me voor de inwoner onmogelijk om te bewijzen dat een vuilniszak met etiket erin níet van hem of haar is. Hoe doe je dat? Uiteindelijk kon de wethouder me daarin geruststellen met een memo:

Vlak voor de raadsvergadering kreeg de raad een brief van advocaat Ruurd van Eck. Daaruit bleek dat toch wel meer haken en ogen zitten aan de bestuurlijke boete in vergelijking met de bestuurlijke strafbeschikking. Deze brief vulde de hiaten in de memo van de wethouder in. En mijn oorspronkelijke twijfel laaide enorm op.

Ik weet dat je met dit soort belangrijke onderwerpen voorzichtig moet zijn in de politiek. Dus heb ik gepleit voor uitstel van de besluitvorming. Mijn fractie had ook de behoefte aan een rondetafelgesprek of hoorzitting met allerlei deskundigen. Waarin we de rechtsstatelijkheid, de rechten van burgers versus de machtige overheid goed kunnen doornemen. Want dat is, met alle respect voor de inzet van de wethouder, niet gebeurd.

Helaas bleek geen meerderheid voor uitstel te zijn. Velen in de raad willen snel de afvaloverlast aanpakken, en willen geen tijd maken voor rechtsstatelijkheid omdat dit de aanpak uitstelt. Gezien deze onvermijdelijkheid hebben we ons vertrouwen in deze wethouder en dit college uitgesproken door voor dit voorstel te stemmen, met de volgende stemverklaring:

Nu houd ik me bezig met de organisatie van de hoorzitting met experts. Ik ben op zoek naar een diverse groep experts, zowel “voor” als “tegen.” Want dan kan de raad pas echt de bestuurlijke boete op zijn rechtsstatelijke merites beoordelen.