Kansen voor iedereen, dat begint bij taal

In de afgelopen maanden heb ik gewerkt aan de contouren van samenhangend taalbeleid in Enschede. Van kleuterschool via inburgering en arbeidsmigratie tot het aantrekken en behouden van innovatieve bedrijven – het beleid heeft een taalcomponent. Een gemeenschappelijk taal is van vitaal belang voor de samenleving. Dat betekent dat taal aandacht verdient in alle aspecten van beleid, enerzijds, en voor alle lagen van de bevolking, anderzijds.

In Nederland is de Nederlandse taal onmisbaar. Het beheersen van meerdere talen is ook in toenemende mate een vereiste voor de huidige samenleving. Het beheersen van de taal is echter geen doel op zich, of een manier om mensen uit te sluiten en als gebrekkig te zien. Bovendien kan taalonderwijs in vreemde talen kan niet los worden gezien van taalonderwijs in Nederlands. Daarom dienen taalverwerving en taalbeheersing altijd als een onderdeel worden gezien van bredere steun die onze burgers kunnen gebruiken om volwaardig mee te doen aan de samenleving. Het is daarbij cruciaal om de mensen te helpen op manieren die ze zelf als zinvol en efficiënt ervaren en op die manier vraag en aanbod veel beter op elkaar af te stemmen.

Wat we niet zouden willen, is dat we taal als een wapen inzetten om mensen uit te sluiten. Omdat ze de taal niet voldoende spreken, omdat ze een accent hebben, omdat ze geschreven instructies niet kunnen volgen, omdat ze een formulier niet kunnen invullen. Ze worden dan als minder gezien, is niet volwaardig, ook al hebben ze veel andere kwaliteiten en vaardigheden.

Taal is niet een doel op zich, maar een middel om mensen te helpen met elkaar in gesprek te blijven, zich te ontwikkelen, mee te doen en hun talenten te ontwikkelen. Bij D66 geloven we in kansen. Daarom werken we aan een omslag in het denken over taal. Niet in termen van gebreken, maar in termen van aanwinst. Hoe gaat een persoon vooruit door een verhogen van taalvaardigheid (Nederlands, streektaal, moedertaal, vreemde taal)? Hoe helpt de taalvaardigheid aan meer mensen om actief mee te doen?

Kinderen
“De moeders op het schoolplein maken nare opmerkingen als ik mijn kind in mijn moedertaal aanspreek. Ze zeggen dat ik Nederlands moet praten met haar. Maar ik kan dat niet zo goed.” (moeder van schoolkinderen, moedertaal Turks)
Voor kinderen is het vanzelfsprekend van belang dat ze in het Nederlands lezen en schrijven. Voor de volwaardige emotionele ontwikkeling van tweetalige kinderen is het ook van belang dat ze ook voldoende steun krijgen in het gebruiken van hun moedertaal. Het klinkt paradoxaal, maar als we moedertaal onderwijs ondersteunen, dan bevorderen we ook de taalontwikkeling en het aanleren van Nederlands op den duur. Ook is het wenselijk dat kinderen vroeg genoeg onderwijs in het Engels en Duits krijgen. Immers, Engels is een wereldtaal geworden en met onze Duitse buren willen we ook goed communiceren.

Werkzoekenden
“Van mijn werk moet ik regelmatig over de grens werken, had ik maar meer Duits geleerd op school!” (vader van twee kinderen) “Ik krijg een cursus schoonmaak aangeboden, omdat ik alleen A2 Nederlands heb. Ik wil verder studeren, maar alle B2 cursussen zijn vol en/of overdag.” (Nederland staatsburger, huwelijksmigrant uit Latijns-Amerika)
Voor werkzoekenden zijn taalvaardigheden van cruciaal belang. Beheersing van de Nederlandse taal is onmisbaar. Voor een groot aantal beroepen is zelfs niveau B2 niet toereikend, terwijl dit niveau formeel toegang geeft tot de arbeidsmarkt. Doet een werkgever die bijvoorbeeld een maatschappelijk werker afwijst vanwege de taal, wel of niet aan discriminatie? Maar ook mensen die Nederlands als moedertaal hebben, kunnen afgewezen woorden op slordig taalgebruik, of omdat voor hun beroep ook Engels en Duits in toenemende mate van belang zijn.

Inburgeraars
“Iedereen zegt dat Nederlands moeilijk is, maar ik denk dat men van ons te weinig verwacht gewoon.” (nieuwkomer uit EU-land, spreekt nog drie andere talen) “Ik wil een technische opleiding volgen op het ROC, maar het kan niet in het Engels. En de Nederlandse toets heb ik niet gehaald.” (statushouder, werkt bij een installatiebedrijf en wil hogerop)
Voor inburgeraars is het belang van de taal vanzelfsprekend. Veel mensen denken in eerste instantie aan inburgering, als ze “Nederlands” horen. Vaak is het echter zo dat nieuwkomers juist uitgesloten worden van meedoen aan de samenleving, omdat ze eerst de taal moeten leren, los van hun dagelijks leven, los van werk, studie en gezin. Soms moeten ze kiezen tussen het behouden van een uitkering in ruil van een taalcursus die veel te traag is en niet goed aansluit op hun behoefte, of werk dat geen taaleisen stelt, maar daardoor dus mensen op lange termijn geen toekomstperspectief aanbiedt. Als iemand bijvoorbeeld als schoonmaker werkt, kan die persoon de grootste moeite hebben om bepaalde diploma’s te halen, puur vanwege de taal. In bepaalde situaties is het aanpassen van taaleisen opportuun. Op lange termijn is juist extra ondersteuning op taalgebied wenselijk.

Laaggeletterden
“Ik schaam me ervoor dat ik niet goed kan lezen en schrijven, maar ik denk dat taalcursussen alleen voor buitenlanders zijn, toch?” (werkzoekende Twentenaar, 50+)
Hetzelfde geldt voor de groeiende groep laaggeletterden: vaak schamen ze zich ervoor dat ze niet voldoende lezen en schrijven. Daardoor krijgen ze opleidingen op een veel te laag niveau, ze komen dus niet in aanmerking voor andere functies die ze op basis van ervaring zouden aankunnen. Hoe bereiken we die mensen, hoe zorgen we ervoor dat ze alsnog die achterstand inhalen?

Studenten
“Ik volg een opleiding in het Engels, maar ik wil meedoen in Enschede, daarvoor heb ik Nederlands nodig, hoe doe ik dat?” (student op Saxion) “Ik maak me druk over het milieu, ik wil graag gescheiden inzamelen, maar ik krijg alle informatie van de gemeente in het Nederlands, kan dat anders?” (AiO Universiteit Twente, EU-burger)
Enschede is een studentenstad. Veel internationale studenten kunnen gewoon in het Engels een bachelor of een masterstudie volgen. Dat is natuurlijk fantastisch, maar het levert problemen op. We zien met lede ogen die studenten vertrekken naar de Randstad, omdat ze in die jaren van studie nooit de kans hebben gehad om in aanraking te komen met het dagelijkse leven in Enschede. Ze kennen de stad niet, ze hebben geen beeld van de werkgelegenheid, van de loopbaanmogelijkheden, van de woonomstandigheden, van de recreatie- en cultuurvoorzieningen. Waarom? Omdat ze de taal niet kennen en tegelijkertijd geen informatie aangeboden krijgen in het Engels, bijvoorbeeld. Taal vormt dus een drempel om mee te doen aan het leven in Enschede.

(Partners van) kennismigranten
“Mijn partner krijgt een cursus Nederlands via zijn werkgever, maar die is duur. Ik kan zo’n cursus zelf niet betalen en ik kan daardoor niet aan passend werk komen. We overwegen uit Enschede te vertrekken.” (EU-burger, partner van een kenniswerker)
Kennismigranten, meestal uit EU-landen, hebben een soortgelijk probleem, maar toch iets anders. Ze zijn natuurlijk hier gekomen, omdat ze gewild zijn door hun expertise. Taal is geen belemmering geweest voor hun werkgevers. Echter, ze zijn een paar jaar verder in het leven dan de studenten. Gemiddeld genomen hebben we gezinnen en kinderen. Vaak hebben ze voor Enschede gekozen vanwege de veilige en aangename woonomgeving en de goede scholen. Maar voor hun partners, veelal goedopgeleide vrouwen, zit de Nederlandse arbeidsmarkt zo goed als op slot. Ze komen niet in aanmerking voor cursussen die gegeven worden voor mensen met een laag inkomen (ook als ze zelf een financiële bijdrage willen leveren). Een hoger inkomen sluit hen uit van deelname aan een groot deel van het Enschedese cursus aanbod. De intensieve cursussen op hoog niveau zijn schaars en vaak onbetaalbaar. De mogelijkheden die door een aantal vrijwillige organisaties worden aangeboden, benutten ze wel, maar die zijn ontoereikend voor taalbeheersing op professioneel niveau. Dus vaak vertrekken de kenniswerkers, omdat hun partners zich in Enschede niet kunnen ontwikkelen.

Streektaal
“De verpleegsters hier kunnen Twents, dat vindt mijn moeder geruststellend.” (Mantelzorger, moeder in het verpleeghuis).
Mensen die streektaal omarmen verdienen aandacht, omdat de taal de drager van cultuur en traditie is, een verrijking van de samenleving en omdat voor het grote emotionele waarde heeft. Voor veel mensen in de regio is het behoud van de streektaal van belang, omdat ze hun identiteit daaraan ontlenen en omdat ze zichzelf juist in die streektaal het beste kunnen uiten.

In het komende jaar blijven we hier aandacht aan schenken. Zo hebben we steun verleend aan de International School Twente, die een onderdeel kan zijn van het onderwijsaanbod op het gebied van taal. Een randprogramma over arbeidsmigranten wordt nu al voorbereid, met speciale aandacht voor de schoolgaande kinderen. We denken mee aan de totstandkoming van het nieuwe wet inburgering, met specifieke suggesties en casussen.

We kunnen daarbij natuurlijk alle hulp gebruiken. Wil je meedenken, dingen voorbereiden of helpen uitzoeken? Laat het me weten!