Spreekteksten Begroting 2023

Voorzitter,

Dit is de 27e begrotingsbehandeling die ik als politicus meemaak. Hoewel 27 geen jubileumgetal is, is het er voor mij persoonlijk toch één om extra bij stil te staan. Omdat het mijn laatste begroting in de politieke arena is. En dat geeft een dubbel gevoel. Brabant moet op de schop voor woningbouw, energietransitie, aanpassing aan klimaatverandering, het stikstofvraagstuk en de verduurzaming van de landbouw.

D66 wil perspectief bieden aan de Brabanders. Juist nu. Werken aan de toekomst. We doen daarom concrete voorstellen bij deze begroting. Om energie te besparen, meer mensen op de fiets en in de trein te krijgen en om voorrang te geven aan biologische en natuur-inclusieve landbouw. D66 stuurt aan op afspraken met Brabantse bedrijven over thuiswerken en over woningen.

We zien kansen om de natuur te herstellen. Daar is lef voor nodig. Ongemakkelijke keuzes maken en soms impopulaire beslissingen nemen, omdat die beter zijn voor de toekomst van Brabant. Niet uitstellen, maar juist nu doorpakken. De provincie kan aanjagen, stimuleren en het goede voorbeeld geven. Mogelijk maken dat Brabant zo snel mogelijk klimaatbestendig en waterrobuust is. Een provincie waarin iedereen mee mag doen en gezond oud kan worden. Met voldoende mogelijkheden voor ontmoeting, ontplooiing en ontspanning. Want het gáát ergens over. Meer dan ooit. Fractiegenote Bettine sprak het twee weken geleden al uit vanaf deze plaats: het streven moet giga-groen zijn!

Voorzitter, vorig jaar rondde D66 de begrotingsbehandeling af met een waarschuwing rondom brede welvaart. De waarschuwing dat in Brabant de economische indicatoren weliswaar op groen staan, maar op het gebied van gezondheid, wonen en milieu staan de seinen op rood. Brede welvaart gaat ook over het welzijn van mensen. Over gezondheid en groen, over kunst en cultuur in Brabant. Over een huis kunnen vinden en verduurzamen. D66 ziet brede welvaart als een kompas voor een meer duurzame koers. Met de focus niet op het hoogste rendement, maar op maatschappelijke impact, een gezonde leefomgeving en een samenleving met gelijke kansen en werk voor iedereen.

Wat heb je aan een veerkrachtige economie, als de tevredenheid over het woon- en leefklimaat daalt? Brabant kan dan wel de groeimotor van de Nederlandse economie zijn, maar we staan tegelijkertijd voor flinke uitdagingen: de leefomgeving en de natuur staan onder druk, het klimaat verandert en de woningnood is hoog. Neem Brainport: het economische succes van de hightechindustrie veroorzaakt in de regio Eindhoven de nodige problemen. Groeiende bedrijven betekent ook meer medewerkers, maar, om die te kunnen huisvesten zijn er meer woningen nodig. Onder andere voor medewerkers van chipmachinemaker ASML. De komende jaren wil alleen al dat bedrijf 18.000 nieuwe medewerkers aannemen, dat is een verdubbeling van hun huidige personeelsbestand. ASML wil gelukkig meebetalen aan nieuwe woningen en wegen. En die nieuwe woningen zijn niet alleen voor eigen medewerkers bedoeld. Ze gaan, samen met andere grote bedrijven in de regio, kijken of ze in een privaat-publieke samenwerking iets kunnen doen aan huisvesting, om zo, door samenwerking met gemeenten, de druk op de woningmarkt te laten afnemen.

Het zou namelijk goed zijn als de provincie – in de persoon van gedeputeerde Ronnes – de betrokken Brainport-gemeenten extra gaat ondersteunen. Alleen door stevig samen te werken en de krachten te bundelen kunnen de ambities van Brainport én van Brabant op het gebied van ‘Wonen-Wonen-Wonen’ worden waargemaakt, denken wij. Daarom dienen we de motie Ondersteunen Brainportgemeenten in.

Naast het woonvraagstuk wordt er door ASML trouwens al een tijdje gewerkt en meebetaald aan het mobiliteitsvraagstuk. Het bedrijf streeft ernaar – en dat vindt D66 heel goed – dat er minder werknemers met de auto naar het werk komen. Er is bijvoorbeeld geïnvesteerd in fietspaden en in een parkeerhub in Eersel. Daarbij zit ook een bus waarvan ook niet-medewerkers gebruik kunnen maken. Zo leveren die parkeerhubs ook voor omwonenden voordeel op. Én er is minder autoverkeer.

Om minder mensen met de auto naar het werk te laten komen wordt er door een aantal bedrijven ook ingezet op het nieuwe hybride werken. Dat lijkt zoden aan de mobiliteits-dijk te zetten. Zeker, daar hybride werken ook kan opleveren dat sommige medewerkers wat verder weg kunnen blijven wonen. Over het nieuwe hybride werken – deels thuiswerken waar dat kan – dient D66 ook een motie in.

Voorzitter,

Om de luchtkwaliteit te verbeteren, om meer mensen uit de auto te krijgen, zijn voldoende fietspaden én goed OV nodig. Een versobering in de dienstregeling van NS, waar Brabant op dit moment mee geconfronteerd wordt, dwingt mensen juist weer de auto in. Precies het tegenovergestelde van wat we willen bereiken. Een verkeerd signaal vanuit NS richting onze provincie. Sprinters tussen Den Bosch en Nijmegen, tussen Eindhoven en Den Bosch en tussen Eindhoven en Tilburg gaan in de avonden en de weekenden nog maar één keer per uur rijden. Forenzen, studenten en scholieren worden zo zwaar gedupeerd. Veel meer nog dan in de randstad. Alsof Brabant niet meetelt voor NS.

Daarom dient D66 een motie in: een noodkreet vanuit Brabant. We snappen best dat ook NS met personeelstekorten kampt. Maar we hopen toch dat gedeputeerde Otters andermaal het signaal wil meegeven richting Den Haag dat Brabant niet aan de achterste mem wil hangen.

Over het OV gesproken: in Duitsland is er de afgelopen tijd een succesvolle proef geweest om meer mensen in de trein te krijgen. Daarover dienen we ook een motie in.

Voorzitter,

Het is deze week Nationale Klimaatweek. Samen Nederland duurzamer maken. Ook de provincie Brabant Doet Wat. Op www.brabantdoetwat.nl staan mooie projecten beschreven. Het provinciehuis wordt verduurzaamd en er wordt aangestuurd op het gebruik van elektrische machines bij infrastructurele projecten, circulaire economie wordt gestimuleerd en eigenaren van maatschappelijk vastgoed, zoals sportscholen, worden geholpen om hun pand te verduurzamen. Maar, er moet nog veel gebeuren. Ook omdat we minder afhankelijk willen worden van Russisch gas.

Een beter klimaat begint vandaag. Dit is hét moment om minder CO2 uit te stoten en meer energie te besparen. Dat is goed voor ons allemaal, voor een groener land én voor onze portemonnee. De Klimaatweek is geslaagd als mensen en organisaties beter weten wat ze moeten doen om hun leven te verduurzamen waar ze dat kunnen.

En daar dienen we een motie over in. Want de provincie kan het goede voorbeeld geven en Brabanders willen vaak wel, maar het lukt niet altijd. Het valt echt niet mee om goede adviezen te krijgen. Liefst van buurtgenoten of van ervaringsdeskundigen, i.p.v. van partijen die vooral hun product proberen te verkopen. De gemeenten zouden zij-instromers daarvoor in kunnen zetten.

In dit kader attendeer ik ook graag op de Nationale Duurzame Huizenroute morgen, waar in heel het land mensen hun huis open stellen om hun ervaringen met energie-besparen te delen. Echt een aanrader. Voordat wij zelf ons huis gingen verduurzamen hebben we tig huizen bezocht tijdens die Duurzame Huizenroutes. En ja, morgen zijn belangstellenden ook bij ons in Best welkom.

Voorzitter,

Brede welvaart gaat ook over gezondheid. Maar, in plaats van de drie gezonde levensjaren erbij in 2030 die we hier hebben afgesproken, is de luchtkwaliteit zo slecht dat de gemiddelde Brabander een jaar mínder leeft. Het gaat slecht met de natuur. De hoge stikstof-uitstoot komt vooral van onze landbouw en de intensieve veeteelt.

D66 wil perspectief bieden. Boeren een toekomst geven. We willen dat boeren met minder dieren meer geld verdienen. Dat is beter voor de boer én de natuur. We dienen daar ook een motie over in. Een motie die voorrang wil geven aan de biologische en natuur-inclusieve boeren onder de PAS-melders. Die zijn al overgeschakeld, ondanks de weinige steun die ze daarbij gehad hebben. Ze verdienen daarom extra waardering. En dus vindt D66 dat zij voorrang zouden moeten kunnen krijgen bij het legaliseren van de PAS-melders.

Tot slot voorzitter,

Het perspectief in Brabant moet giga-groen zijn. Net als het thema van de Kinderboekenweek twee weken geleden. En, omdat Brede Welvaart ook gaat over kansen voor iedereen en over voldoende mogelijkheden voor ontplooiing, sluiten wij af met een motie ‘Iedereen doet mee’, een Leesoffensief.

Tot zover voorzitter.

Voorzitter,

In de eerste termijn benadrukten wij het belang van Brede Welvaart.
Want D66 wil perspectief bieden aan de Brabanders. Samen werken aan de toekomst van Brabant. Een provincie waarin iedereen mee mag doen en gezond oud kan worden. Samen werken aan brede welvaart.

We deden daarom zeven concrete voorstellen bij deze begroting. Om energie te besparen, meer mensen op de fiets en in het OV te krijgen en om biologische en natuur-inclusieve boeren extra te ondersteunen. D66 stuurde ook aan op afspraken met bedrijven over hybride werken.

Het is goed dat we binnenkort nader met elkaar kunnen spreken over het thema Brede Welvaart, aan de hand van de Uitvoeringsagenda, die bij de stukken van de Agendavergadering zit.

Want voorzitter,

In Brabant sturen we op Brede Welvaart, omdat de grote maatschappelijke opgaven vragen om integraliteit. En om goede samenwerking met gemeenten en bedrijven. Gebruikmaken van elkaars kennis en ervaringen en elkaar ondersteunen bij de grote maatschappelijke opgaven.

Dus noemden wij in de eerste termijn niet voor niks de explosieve groei van Brainport, aangejaagd door ASML, die ook een keerzijde kent: namelijk een overspannen woningmarkt, personeelstekorten en bomvolle wegen. En toch is het maar net hoe je ernaar kijkt. De beruchte ASML-file was een paar jaar geleden erger dan nu, terwijl het bedrijf toch flink gegroeid is. Het feit dat steeds meer van hun werknemers thuiswerken hielp enorm mee. Vandaar onze Motie Hyp-hyp-hybride (M118), die wij, gelet op het advies van gedeputeerde Van Gruijthuijsen, wat aangepast hebben en nu opnieuw indienen.

Bij ASML doen ze van alles om werknemers uit de auto te krijgen en op de fiets. Ze bouwen een fietsenkelder voor 2000 fietsen en wie wil kan daar een douche nemen voor hij begint met werken. Wie toch met de auto wil komen kan vanaf een hub met een bus of elektrische fiets naar de campus in Veldhoven. Uiteindelijk moeten er zes permanente hubs komen aan de randen van Eindhoven. En elf snelfietspaden. Daartoe wordt er gelukkig samenwerking gezocht met de 21 regiogemeenten. En we weten dat ook de provincie daarbij betrokken is. Toch benadrukken we andermaal, dat het hier niet om een standaard-regio gaat, maar om Brainport, het paradepaardje van Brabant. Extra ondersteuning vanuit de provincie van de randgemeenten rondom Eindhoven – Brainport is immers veel meer dan alleen Eindhoven – is waar wij op aandringen in Motie 117.

Motie 119 – de Brabantse noodkreet over de nieuwe dienstregeling van NS – hebben we ook nog wat aangepast en dienen we nu opnieuw – gewijzigd – in. Wij danken de gedeputeerde voor haar snelle reactie, door ons de brief, die GS in september naar NS stuurde, te doen toekomen. Toch dient D66 de motie opnieuw in, om alle collega’s hier in de Staten nadrukkelijk de gelegenheid te geven zich te scharen achter de noodkreet vanuit PS.

En, om mevrouw Arts gerust te stellen: in de motie betrekken we ook het busvervoer. En motie 124 – over het in stand houden van de bussen – werd door D66 mede-ingediend. Net als motie 126 van GroenLinks over het slavernijverleden. Ook die wordt mede door D66 ingediend.

Onze motie over Energie besparen handhaven we. We danken gedeputeerde Spierings voor haar reactie. En we delen haar zorg over de taal- en cultuurbarrières bij de energie-transitie. Daar valt nog een wereld te winnen.

De Nationale Duurzame Huizenroute was trouwens weer een succes. Zelf ontvingen we ruim twintig geïnteresseerde bezoekers.
Onze motie M122 – over het extra waarderen van biologische en natuur-inclusieve boeren – dienen we vandaag – klein beetje gewijzigd – opnieuw in. Want we snappen dat het juridisch niet haalbaar is om hen voorrang te geven bij het legaliseren van de PAS-melders.

Tot slot voorzitter,

Om de heren Heijmans en Van Hattem een hart onder de riem te steken: bij onze Motie Leesoffensief overwogen wij vorige week – echt waar – om het boekje Nijntje op z’n Brabants in te brengen voor het zwerfboekenhuisje. We hebben dat toen niet gedaan, omdat ik nog niet zo lang geleden hier in de Staten – bij het afscheid van Arend Meijer – dat boekje in het Brabants dialect heb voorgelezen. Brabantse dialecten hebben dus zeker ook ónze aandacht.

Toch gaan wij tegen de motie van de heer Heijmans stemmen. Want er is al heel veel. Zo ben ik geabonneerd op het blad Brabants – kent u dat? – en zijn er tig CD’s met liedjes in het Brabants. Ook wijzen wij u graag op het Tilburgs leesplengske in de LocHal. En op de Facebookpagina van Brabants Erfgoed, die het wekelijkse ‘spelleke’ Witte Gij’t? biedt. Ook Omroep Brabant schenkt al veel aandacht aan het Brabants. Zo is er het Brabants dialectenfestival en de Brabantse dialectenquiz. Kortom, D66 vindt die motie overbodig.

Tot zover voorzitter.