Online sessie “Uitholling van de Rechtsstaat”

Maak jij je zorgen over onze rechtstaat? 
En wil je je verdiepen in dit proces zodat je bewust wordt van de signalen en politieke (on)macht? En met deze inzichten verkennen wat de politiek en D66 kan doen om de trend te doorbreken? En wat je zelf kan doen? 

De Landelijke Thema-afdeling Democratie en Rechtsstaat nodigt je uit voor een online bijeenkomst over de uitholling van de rechtsstaat en de politieke (on)macht om hier iets tegen te doen. Samen gaan we in gesprek over hoe we rechtsstatelijke principes kunnen verdedigen. Voordat het te laat is.

Dit doen we aan de hand van actuele voorbeelden, Europese context, persoonlijke reflectie én politieke verantwoordelijkheid.

We beginnen hier, in het hier en nu. Met een scherpe analyse van wat er gaande is in ons eigen land. Welke tekenen van uitholling van de rechtsstaat zijn er concreet te zien in Nederland? Waar liggen de risico’s, en hoe kunnen we die beter herkennen? We gaan hierover in gesprek met Jasper Krommendijk, hoogleraar Europees en nationaal recht aan de Radboud Universiteit. 

Vervolgens verleggen we onze blik naar Slowakije, waar de rechtsstaat op dit moment zwaar onder druk staat. We spreken met Beáta Jurík, lid van het Slowaakse parlement namens onze zusterpartij Progresívne Slovensko (PS) – momenteel de grootste oppositiepartij. Hoe vecht PS vanuit de oppositie voor het behoud van de democratische rechtsorde? Wat kunnen wij leren van hun ervaringen, strategieën en weerbaarheid in een steeds vijandiger politiek klimaat?

Daarna dagen we elkaar uit om de vertaalslag te maken naar onze eigen praktijk. In break-out rooms wisselen we ervaringen, zorgen en ideeën uit: waar zien wij zelf signalen van rechtsstatelijke verzwakking? In beleid, in retoriek, in instituties? En hoe kunnen we als betrokken burgers, bestuurders of volksvertegenwoordigers het verschil maken?

We sluiten plenair af met Joost Sneller, Tweede Kamerlid voor D66, die met ons reflecteert op de inzichten van vanavond. Wat kunnen wij — als partij én als mensen — doen om onze rechtsstaat niet alleen te beschermen, maar ook te versterken? Hoe houden we democratische waarden levend, juist in een tijd waarin ze niet vanzelfsprekend meer zijn?

Kortom: een avond waarin we scherp kijken, kritisch denken en gezamenlijk zoeken naar handelingsperspectief. Want een rechtsstaat is geen gegeven. Hij leeft bij de gratie van degenen die hem durven te verdedigen.

Als je wilt deelnemen aan dit gesprek, meldt je dan voor 21 oktober aan via een dit formulier: link aanmeldformulier, zodat wij je de link naar het gesprek kunnen sturen. Deze avond staat open voor iedereen. We delen de link een uur voorafgaand aan de bijeenkomst via de email.

Een sterke democratie kan niet bestaan zonder een stevige rechtsstaat. Toch staan beide wereldwijd steeds vaker onder druk. Wat ooit ondenkbaar leek in gevestigde democratieën, voltrekt zich nu in een verontrustend tempo: fundamentele waarden worden stap voor stap uitgehold. Vaak sluipend en zonder dat het direct wordt opgemerkt.

De voorbeelden zijn talrijk, zelfs in landen die zichzelf profileren als bolwerken van democratie. Ook in Nederland is de rechtsstaat niet immuun voor deze erosie. Democratische en rechtsstatelijke principes komen steeds vaker onder vuur te liggen.

Denk aan pogingen om maatschappelijke bewegingen te criminaliseren, het bagatelliseren van politiek geweld, of het ontkennen van de ernst van antidemocratische tendensen door invloedrijke politici.

De uitholling van de rechtsstaat is zelden het gevolg van één dramatisch moment. Het is meestal een langzaam proces. En juist daarom is het van essentieel belang om alert te blijven. Er zijn verschillende ontwikkelingen die door deskundigen en maatschappelijke organisaties worden gezien als serieuze signalen van verzwakking.

Bijvoorbeeld:
Politieke aanvallen op de rechterlijke macht, waarbij uitspraken van rechters in twijfel worden getrokken of zij worden beschuldigd van partijdigheid.


Beperkingen op pers- en journalistieke vrijheid, zoals de intimidatie van journalisten of het neerzetten van de media als ‘de vijand’.


Erosie van de scheiding der machten, wanneer uitvoeringsinstanties burgers zware sancties opleggen en daarmee de rol van de rechter deels overnemen. Ook de bundeling van uitvoerende en rechtshandhavende taken binnen één ministerie kan hierbij problematisch zijn.


Afname van rechtsbescherming, bijvoorbeeld door beperkte toegang tot rechtsbijstand of het steeds vaker toepassen van omgekeerde bewijslast.


Aantasting van rechtszekerheid en rechtsgelijkheid, zichtbaar in institutionele discriminatie en willekeur in handhaving of fraudeonderzoeken — ook bij instanties zonder formele opsporingsbevoegdheid.


Verwaarlozing en marginalisering van minderheden, onder meer door vijandige retoriek richting migranten, LHBTIQ+ personen of religieuze gemeenschappen.


Schending van het legaliteitsbeginsel en afnemend vertrouwen in de overheid als betrouwbare partner, met voorbeelden van overheidsorganisaties die zich niet aan de wet houden, burgers onterecht benadelen of onrechtmatig gegevens verzamelen.