Voorzitter,

Fijn dat we vandaag het coalitieakkoord kunnen bespreken. En felicitaties aan de vijf partijen; het is jullie gelukt om tot een gezamenlijk lijn voor de komende vier jaar te komen. En dat is hard nodig, want Gelderland is toe aan oplossingen voor de grote uitdagingen.
 
Voor D66 liggen de uitdagingen, en de oplossingen, de komende periode vooral bij natuur, klimaat, wonen en duurzame mobiliteit. Inzet daarop is geen wens, ambitie of droom maar is absolute noodzaak voor Gelderland en haar inwoners. We moeten dat, om in de taal van dit coalitieakkoord te spreken, ‘Gewoon doen’. Ik loop deze onderwerpen zo langs, maar allereerst cultuur. Want dat verdient altijd onze aandacht.
 
Als het op cultuur aankomt is D66 allereerst blij verrast. Het coalitieakkoord erkent het belang van cultuur en de culturele sector en spreekt uit deze te steunen en stimuleren. D66 deelt het streven van de coalitie om cultuur nog breder toegankelijk te maken in de hele provincie. Ook de ambitie om de positie van bibliotheken te versterken kan rekenen op steun van D66. Immers, daar komen jong en oud in aanraking met kennis en cultuur.
 
We vragen ons wel af wat de zin ‘we kunnen niet alles financieren betekent’. Moeten we dit lezen als een aankondiging van bezuinigingen? Vast niet, gezien de waarde die aan cultuur gehecht wordt. En bovendien lezen we verderop dat de coalitie gaat lobbyen bij Rijk voor
extra geld voor cultuur.
 
D66 vraagt hier wel aandacht voor het fijnmazige cultuurnetwerk; dat zorgt immers voor een groot bereik, daardoor kunnen inwoners door heel Gelderland cultuur beleven. Festivals en theatervoorstellingen; cultuurmakers moeten het maken én kunnen laten zien. Hier ondersteunt de provincie ze nu nog in. D66 wil dat we dat blijven doen. Daarnaast zien we dat de kleine podia door Corona het moeilijk hadden, en wellicht nog hebben. Laten we helpen waar nodig.
 
Voorzitter, ik wil het ook over wonen hebben:
U wilt stoppen met ‘wat niet werkt’. Klinkt logisch, maar wat werkt dan eigenlijk niet? En wat betekent dit voor al die Gelderlanders, die zitten te wachten op een woning? Welke ‘keuzes gaat u maken om sneller en meer ruimte voor woningenbouw te creëren’? Er moeten heel veel woningen bij komen voor 2030, voor jong en oud, voor starters, doorstromers en nieuwe Nederlanders.
 
U zet in op bouw van nieuwe woningen in steden en bij kleine kernen. Dat is een goed idee omdat we daarmee steden en dorpen versterken. Het draagvlak voor winkels, scholen en openbaar vervoer en andere voorzieningen. Jammer dat u tegelijk ook aangeeft uitbreidingsplannen in het buitengebied toe te willen staan. Daarmee ondergraaft u uw eigen inzet.
 
Ook bij wonen speelt duurzaamheid een belangrijke rol. Gelderlanders hebben de afgelopen jaren twee dingen meegemaakt als het gaat om wonen: 1. De opeenvolgende hete en droge zomers lieten voelen hoe belangrijk een comfortabel en duurzaam huis is. En 2. De ontplofte energiemarkt was een financiële bom onder menig Gelders huishoudboekje. U schrijft dat u geen strengere duurzaamheidseisen wilt, dat is jammer. Dat is iets wat D66 wel graag ziet. Want om inwoners te helpen bij deze problemen hebben we de komende decennia juist duurzame en klimaatneutrale woningen nodig.
 
Ten slotte: het hoofdstuk Wonen noemt stikstof niet. Om voldoende woningen te kunnen bouwen is er een snelle en stevige aanpak op stikstof noodzakelijk. Is er hier sprake van struisvogelpolitiek?
 
 
 
Duurzame mobiliteit
Bij bereikbaarheid wilt u veel maar doet u weinig. Betrouwbaar, betaalbaar en toegankelijk OV. Maar hoe investeert u hier in? Dat lezen we niet terug. Wel dat u het anders wil. Anders, hoe dan? Wat u opnoemt leest als een bloemlezing van pogingen uit de afgelopen 15 jaar om OV te veranderen. En dat terwijl het OV wel echt een groot probleem heeft. Hoe gaat u neergaande spiraal die ontstaan is door coronacrisis aanpakken?
 
Voor deze coalitie draait mobiliteit om bereikbaarheid, vlot en veilig op je bestemming aankomen. Wat D66 betreft wordt dat vlot, veilig en duurzaam. (Dat korten wij af als VVD). Dus ook Concessies Duurzaam Aanbesteden (CDA). Voor duurzame mobiliteit moeten we toekomstgericht denken. We weten al wat een positieve bijdrage levert: lopend of fietsend naar school of werk. Op langere afstanden eerder met OV dan de auto. En tussen grotere kernen regelmatige treinverbindingen. Daarvoor moet wel geïnvesteerd worden. En dat, voorzitter, lezen we niet terug in dit coalitieakkoord. Gaat deze coalitie investeren in snelfietsroutes, OV verbindingen en hubs? Welk investeringsbudget maakt u vrij voor verbetering en aanleg van fietsroutes?

Het valt ons op dat de coalitie veel asfalt wil aanleggen of afmaken, en voor nog meer wil lobbyen. Dat staat ons niet aan. Dat is een doodlopende weg. Maar ik beperk me hier tot één vraag:
De coalitie zet in op het doortrekken van de A15 volgens plan. Dit plan gaat dwars door een Natura2000 gebied tussen Angeren en Groessen. Voor natuur en omwonenden vragen wij u om deze brug te heroverwegen en in te zetten op een tunnel, en, indien nodig, hiervoor bij het Rijk om aanvullende middelen te vragen. Wilt u zich daarvoor inzetten?
 
Als we het over duurzame mobiliteit hebben moeten we het ook over luchtvaart hebben.
Als het op luchtvaart aankomt constateert u dat voorgenomen laagvliegroutes schadelijke gevolgen hebben voor Gelderland, daartegen wilt u zich verzetten. Maar zal uw college zich ook uitspreken tegen Lelystad Airport? Dat zal immers veel overlast en milieuschade opleveren voor Gelderland. Overigens geeft de volgende zin wel te denken: u wilt dat Luchthaven Teuge zich kan ontwikkelen in goede harmonie met de omgeving. Hoe legt u dit uit aan de omwonenden die zich al jaren verzetten tegen de toenemende overlast van Teuge? Die zullen moeite hebben met het vinden van die harmonie.
 
Voorzitter, als het op Klimaat en Energie aankomt lezen we vooral tegenstrijdigheden en onmogelijkheden. U volgt de landelijke, en provinciale doelen voor 2030 en 2050. U ziet zon- en windenergie als noodzakelijk om die gemaakte afspraken na te komen. Maar u trekt ook aan de handrem. Geen nieuwe wind-initiatieven in behandeling nemen. Geen zon op landbouwgrond.
 
Om de afspraken uit de Regionale Energie Strategieën te halen is er een actieve rol nodig van de provincie. Want het gaat te langzaam. Samen met de gemeenten moeten er de komende twee jaar bergen worden verzet. We zien in dit akkoord juist dat besluiten voor de komende twee jaar on hold worden gezet. Wat zijn uw ambities waard als u de daarvoor benodigde acties niet neemt, of zelfs tegenwerkt?
 
U kiest er echter voor om in te zetten op een Kleine Nucleaire Reactor, met het doel deze over acht jaar te bouwen. Een kerncentrale in Winterswijk, Zaltbommel, Barneveld, Zutphen of misschien op de Veluwe. Een zinloos plan dat de aandacht afleidt van echt duurzame energie.
 
We komen op klimaat alleen verder als we het samen met inwoners doen. De afgelopen periode is met groot succes het Burgerberaad Klimaat uitgevoerd. Wij roepen u op om dit te blijven ontwikkelen en inzetten en op andere terreinen toepassen.
 
Voorzitter, natuur, stikstof en landbouw hangen door de stikstofcrisis meer dan ooit samen.
 
Als het om landbouw gaat wil deze coalitie ‘perspectief en stabiliteit voor lange termijn. Met ‘toekomstbestendigheid door rust in het beleid voor de sector’. En helaas lezen we dan dat als het op maatregelen aankomt dit coalitieakkoord blijft hangen in het verleden. Ruimte bieden aan intensieve veehouderij, de geitenhouderij weer openzetten voor groei en aandacht voor de pluimveehouderij. Geruststellende woorden als je veehouder bent, toch? Nee, boeren zitten vast tussen wal en schip, tussen banken, ketenpartijen en een beklemmende overheid die geen keuzes durft te maken. Een overheid die keer op keer de sector verder het doodlopende pad op joeg en verzuimde aan te geven waar het wel heen moest. Een sector waar natuur, stikstof, water en klimaat de werkelijke problemen zijn waar ondernemers mee geholpen moeten worden. Waar de toekomst van Gelderse boeren, ondernemers, niet gebaat is bij pappen en nathouden maar bij duidelijkheid welke kant we op moeten.
 
Iedereen heeft de afgelopen jaren gemerkt dat er aan het eind van dat doodlopende paadje een muur staat. Daar zijn we met stikstof tegenaan gelopen. Dat deed pijn, dat doet pijn. En er staan nog meer muren achter. Water, droogte, klimaatverandering. Het is tijd om een nieuw pad te banen. Over de muur proberen te klimmen gaat niemand helpen. Boeren en inwoners in Gelderland vragen zich af welke kant we op gaan. Wat D66 betreft gaan we naar landbouw die natuurinclusief is en veel minder stikstof uitstoot, voor de natuur en om ruimte te scheppen voor woningen en nieuwe duurzamere economische ontwikkeling. Naar landbouw die beter om gaat met water; met minder mest en pesticiden en bestand tegen droogte en overtollig water. Naar een landbouw die veel, maar dan ook veel minder bijdraagt aan klimaatverandering.
 
Voorzitter, het mag inmiddels bekend zijn dat voor D66 een belangrijk deel van de oplossing ligt in forse krimp van de intensieve veehouderij. De hoeveelheid vee legt een onacceptabele belasting op de gezondheid van inwoners en natuur. We moeten kiezen voor een toekomstbestendige landbouw voor Gelderland. Daar is geen ‘rust in beleid’ voor nodig, maar moedige keuzes en ondersteuning aan boeren om daar te komen. Want dan gaan we naar een landbouwsector die echt de wereld kan voeden.
 
D66 is teleurgesteld. Juist van een coalitie die sterker dan ooit meent de boeren te
vertegenwoordigen is dit pijnlijk. Heel Gelderland zit te springen om oplossingen. Met dit coalitieakkoord komen die er niet.
 
Het hoofdstuk natuur lijkt vooral geschreven te zijn om te vertellen wat deze coalitie niet wil doen. Ze wil vooral geen stap teveel zetten. En erger nog, ze wil 1800 hectare aan oude bosgroeiplaatsen vogelvrij verklaren voor andere bestemmingen. En waar de coalitie wel bomen of bos wil aanplanten mag het vooral geen natuur heten. Want dan zou het bescherming genieten.
 
Het hoofdstuk(je) Stikstof schiet ronduit te kort. Gelderland is DE provincie waar het stikstofprobleem het grootst is. De provincie waar de natuur, landbouw en samenleving het hardst getroffen worden. Een halve pagina tekst met algemeenheden met een tekening van een ladder er onder is voor Gelderland onacceptabel.
 
Hoe gaat u de stikstofuitstoot op natuur drastisch verminderen?
Wat gaat u doen met de intrekkingsverzoeken tegen bedrijven?
Wat gaat u doen voor de PAS melders?
Wat gaat u doen als er te weinig piekbelasters zich aanmelden voor vrijwillige uitkoop?
Wat gaat u doen als het Rijk gedwongen bedrijven uit gaat kopen?
Hoe gaat u alle sectoren verantwoordelijkheid laten nemen?
Hoe gaat u stikstof vrij maken voor woningbouw, aanleg van infrastructuur, vergunningen voor bedrijven?
…
 
Voorzitter, Als u geen goed antwoord heeft op deze vragen staat Gelderland de komende vier jaar stil. D66 wil vooruit. Daarom dienen we de motie ‘Gelderland: samen doen’ mee in. We zien dat dit coalitieakkoord geen poging waagt om inzicht te geven in de investering van 400 mln euro die ze wil doen. Dat laat wel ruimte om voorstellen te doen. En dat is nodig, want op veel punten in het coalitieakkoord staan de juiste ambities opgeschreven, maar ontbreken plannen om die te bereiken. Daar moet Provinciale Staten invulling aan geven. Dat wil D66 deze periode samen doen.