De menselijke maat: hoe doen we dat?

Ik heb de portefeuille ‘Sociaal Domein’, ben me aan het inwerken en probeer de problematieken te begrijpen. Hoe kan het dat we sociale zorgvoorzieningen hebben bedacht die blijkbaar niet de menselijk maat hanteren? Dat juist de inwoners die afhankelijk zijn van de overheid, zoals de sociale voorzieningen, zijn afgehaakt? De komende periode zal ik onderzoeken wat er precies met ‘de menselijk maat’ bedoeld wordt en neem ik u graag mee met korte beschouwingen. Hoe doen we dat: de menselijke maat? Wat moet er veranderen? En hoe kan ik als raadslid hier een bijdrage aan leveren?

Op 23 juni 2022 bezocht ik het symposium ‘Kiezen in het sociaal domein’ georganiseerd door de Vereniging Nederlandse Gemeente. Inspiratie voor dit symposium was een onlangs verschenen rapport van het Sociaal Cultureel Planbureau: Uitdagingen in het sociaal domein. Nieuwe gemeentebesturen aan zet. Gemeentebesturen moeten scherpe keuzes gaan maken in de ondersteuning die zij mensen gaan bieden meent het SCP. Het symposium zette o.a. de menselijke maat centraal met een aantal bijzondere voorbeelden. Hieronder een paar op een rij:

In een fel betoog stelde wethouder Froukje de Jonge (CDA) van Gemeente Almere: “Ik ben bij de inwoners in dienst!”. Met de vele toeslagenslachtoffers in haar gemeente weet ze hoe het voelt als het systeem heeft gefaald en jij bent daar onderdeel van geweest. De Jonge meent dat er een radicale omslag moet komen in de benadering van inwoners: niet vanuit wantrouwen maar vanuit vertrouwen. Inwoners die hulp nodig hebben weten zelf het beste wat ze nodig hebben. Of het nu (tijdelijke) zorg is of hulp bij schulden of bij het zoeken naar werk. We moeten vanuit gelijkwaardigheid met elkaar aan tafel, meent De Jonge. Ze heeft vele ronde tafel gesprekken georganiseerd met toeslagenslachtoffers en ook inwoners die gebruik maken van WMO of de bijstand. Haar conclusie: De systemen zijn bedacht en gemaakt voor bestuurders en uitvoerders, niet voor de mensen die het nodig hebben. Zij spreken een andere taal en passen vaak niet in een bepaald, voorbedacht hokje. Almere laat zich nu adviseren door ‘herstelexperts’, zoals de slachtoffers van het systeem zich liever zien. Stap voor stap wordt gekeken hoe het contact, de zorg, het aanbod en vooral het herstel van vertrouwen verbeterd kan. Maar een omslag naar handelen vanuit gelijkwaardigheid vraagt veel meer. Dat vraagt een brede, maatschappelijke omslag.

Peter Heijkoop, wethouder in Dordrecht, gaf een paar eenvoudig tips die helpen de gelijkwaardigheid te bevorderen.

Het klinkt zo eenvoudig! Dordrecht heeft hier serieus werk van gemaakt. De sociale dienst is gestript, er zijn geen bewakers meer en de traditionele interviewruimtes met tafel en stoelen tegenover elkaar zijn verruild voor huiskamerachtige zithoekjes. Maar, zo waarschuwt hij: Maatwerk is ook mensenwerk.  En dat vraagt extra medewerkers. Zet ze vooral in bij het voeren van de intakegesprekken, die zijn belangrijk voor het slagen van het vervolg. Daarbij moeten ambtenaren stress-sensitief gaan werken. Dus niet vanuit controle, maar rekening houdend met de verschillen die inwoners voelen tussen hun zorg en hun afhankelijkheid van de gemeente en de beslisbevoegdheid van de ambtenaren. De vraag zou moeten zijn: “Wat heeft u van ons nodig?”. Waarbij er rekening moet worden gehouden met de grenzen van zelfredzaamheid.

Mary van Gent, De Wethouder Hollandse Kroon, vertelde vol enthousiasme hoe haar gemeente ‘dichtbij de inwoners’ letterlijk heeft genomen. Deze gemeente met een van de grootste oppervlakten heeft geen centraal gemeentehuis waar inwoners naar toe moeten meer. Alle loketten zijn dicht. Daarvoor in de plaats gaan ambtenaren naar de mensen thuis. Voor alles: van sociale voorzieningen tot geboorte en rijbewijs. Met als resultaat dat de gemeente geen geld tekort meer komt op zorg en er geen kind meer uit huis is geplaatst. Huisartsen werken er ook met ‘Welzijn op recept’, zonder indicatie mag je binnenlopen, gewoon voor een gesprek. Men werkt verder met vier grote wijkteams waar een specialistische schil omheen is gevormd. Alles is gericht op zoveel mogelijk maatwerk en ontschotting van het aanbod. Ze hebben alle publieke instituten aan elkaar verbonden. Zo heeft elke school een dagdeel sociaal maatschappelijk werk om de vragen waar ouders en kinderen tegenaan lopen tijdig te signaleren en verder te helpen. Ik moet zeggen dat ik erg onder de indruk ben van deze moedige aanpak en kan me voorstellen dat je hiermee veel vertrouwen bij inwoners schept.

Tot slot kwam er nog de vraag hoe we ‘de menselijk maat’ politiek kunnen maken?  Gemeenteraden moeten meer op de uitvoering gaan doorvragen. We moeten in gesprek met de uitvoerders. Zij weten het beste of het systeem functioneert of niet en waar het vastloopt.  Dat lijkt me sowieso een goed advies!

Joanna van der Zanden