We staan vandaag stil bij de miljoenen mensen die zijn omgekomen door oorlog en geweld. Tijdens de Tweede Wereldoorlog, en in de oorlogssituaties en vredesoperaties daarna. We doen dat hier, in Werkhoven, op deze bijzondere plek – bij het monument van Régis-Charles Deleuze. Een jonge Franse vlieger, op veel te jonge leeftijd omgekomen. Hij herinnert ons eraan dat onze vrijheid te danken is aan mensen die hun leven riskeerden voor anderen – ook al kenden ze hen niet persoonlijk. Ze vochten voor een groter ideaal. Voor een Europa zonder onderdrukking.
Het maakt herdenken concreet. Het krijgt hier een naam, een gezicht. Hoewel we steeds opnieuw zeggen: “Nooit meer oorlog,” lukt dat maar moeizaam. Oorlog en geweld zijn nog steeds aanwezig in de wereld. Soms groots en allesverwoestend, soms sluimerend. Maar altijd met dezelfde ingrediënten: haat, uitsluiting, angst en machtshonger. Daarom is het belangrijk om de lessen uit het verleden te blijven herhalen, omdat ze anders vergeten raken – of verdrongen worden.
Ook vandaag de dag leven we in onzekere tijden. De wereld is onrustig, en soms ook angstaanjagend. Sterke leiders lijken steeds aantrekkelijker, voor grote groepen mensen, wereldwijd. Misschien juist omdat ze beloven snel orde op zaken te stellen. En met ‘makkelijke’ oplossingen komen voor complexe problemen. De democratie leek vanzelfsprekend, maar recente gebeurtenissen tonen haar kwetsbaarheid – ook in Nederland, ook hier. Het verlies van vrijheid en democratie begint met het verschuiven van subtiele, morele grenzen. Zo wordt het normale abnormaal. En uiteindelijk het abnormale normaal. Het is een patroon dat we kennen uit de geschiedenis. Dat is de reden waarom we blijven herdenken: niet alleen om de doden te eren, maar óók om verworvenheden als vrijheid en democratie op hun waarde te blijven schatten.
In Nederland leven we in grote, ongekende vrijheid. Vrijheid staat bijna per definitie onder druk. Het is aan ons allemaal om onze vrijheid en democratie voortdurend te beschermen en te onderhouden. Want het inperken van vrijheid begint nooit in het midden, maar altijd aan de randen van de samenleving. Bij het vergeten van de zwakkeren, of het beperken van minderheden. Al 80 jaar lang zijn we – met elkaar – succesvol in het beschermen van onze vrijheid. Dat is ook hard nodig, want:
Hoe vrij zouden we zijn, als niet iedereen in ons land vrij kan zijn, en de democratie niet iedereen in ons land beschermt?
Hoe vrij zouden we zijn, als we niet meer opkomen voor elkaar en de vrijheid van de ander?
Hoe vrij zouden we zijn, als uiteindelijk niemand de vrijheid meer heeft om op te komen voor uw en mijn vrijheid?
Dáárom is het zo belangrijk dat wij de democratie blijven koesteren. Dat we het recht op vrije meningsuiting beschermen, dat we blijven stemmen, dat we blijven luisteren, dat we blijven twijfelen. En vooral: dat we blijven opkomen voor elkaar.
Vandaag herdenken we de mensen die vielen voor onze vrijheid. Voor onze democratie. Voor onze rechtsstaat. Mensen zoals Régis-Charles Deleuze.
En we herdenken ook met het besef dat die vrijheid elke dag opnieuw beschermd moet worden. Door ons allemaal. Door in gesprek te blijven. Door verschillen te respecteren. Door elkaar te helpen wanneer dat nodig is. En door nóóit te vergeten wat er gebeurt als we de democratie, de rechtsstaat, en vooral: elkaar, loslaten.
Image: Onno James