Literatuur & film – Iedereen een Guru

Lees hier het pdf van dit artikel. Door Maarten Gehem Ooit ontmoette ik een echte Guru. Mijn grootvader had me uitgenodigd voor een bijeenkomst over spiritueel leiderschap op een kasteel in de Achterhoek. Tussen de geëngageerde gelovigen met goedlopende zaken at ik oesters en dronk witte wijn. Twee intimiderende corporale meisjes vertelden trots dat ze de mvo-strategie voor Shell en Rabobank in elkaar hadden gesleuteld. Een keur van leiderschapsleraars trok voorbij. De zaal hield de adem in toen een frêle Boeddhist (in het conferentieboekje las ik dat hij bevriend was met de Dalai Lama) het podium beklom. ‘Iedereen is de leider van zijn eigen leven’, sprak de monnik. Leiderschap was een democratisch goed, niet het monopolie van een kleine kliek mensen. Een golf van geknik ging door de zaal. Ik dacht terug aan deze leiderschapsdemocraat bij het zien van de documentaire Kumaré. Daarin transformeert Vikram Gandhi, een jongen van Indische komaf uit Phoenix, Arizona, in een Guru. Niet omdat hij veel op heeft met Oosterse religie. Integendeel, de Hindoeïstische tradities waarmee hij opgroeide deden hem weinig. Maar terwijl hij van zijn geloof valt, ziet hij hoe westerlingen zich en-masse voor yogacursussen inschrijven, Boeddhabeelden kopen, en bij Gurus in de leer gaan. Grotendeels charlatans, oordeelt Vikram. Om dat te bewijzen ontwikkelt hij een metafysica, die erop neer komt dat iedereen zijn eigen Guru is, trekt hij een oranje gewaad aan, en gaat op pad op zoek naar zieltjes. Samen met twee slanke side-kicks bedenkt hij mantra’s, een blue light-meditatie en yogaoefeningen: op je handen en knieën, holle rug, hoofd omhoog, tong naar buiten, heel hard ‘haaah’ roepen. Verrassend snel vormt zich een trouwe schare volgelingen: een advocate die opkomt voor ter dood veroordeelden; een studente die streeft naar een permanente geluksroes (‘I want to be happy all the time’); een alleenstaande moeder met overgewicht (‘I need to control myself more’). Ze spreken geëxalteerd over ‘inner peace’ en ‘changing with the wind’. Verder zijn het opvallend normale mensen. De ironie is dat deze mensen blijkbaar wel een leider nodig hebben om vooruit te komen. Door de placeboleer van Kumaré krijgen ze de onafhankelijkheid van geest om hun doelen te bereiken, het gevoel dat ze de bakens van hun leven kunnen verzetten. En inderdaad: aan het eind van de documentaire lijkt de advocate stukken stabieler, begint de studente eindelijk aan de opleiding tot ‘yoga instructor’, en is de alleenstaande moeder 30 pond kwijt. Een klassieke self-fulfilling prophecy. Maar dit persoonlijke spirituele leiderschap was niet waarom mijn grootvader op het kasteel in de Achterhoek was. Op familieweekenden sprak hij altijd gewichtig over ‘de grote uitdagingen die op ons afkomen’ en het ‘spiritueel bankroet’ dat daaraan debet was. Klimaatverandering, economische crisis – alleen een spiritueel reveil kon een Apocalyps afwenden. Daar had je Grote Leiders voor nodig: Jezus, Václav Havel, Mahatma Gandhi, Dag Hammarskjöld. Religieus geïnspireerde mensen met zelfoverstijgende doelen, die niet alleen de loop van hun eigen leven, maar dat van de geschiedenis wisten te bepalen. En hij wist waarover hij sprak. Dat Pantheon van leiders had hem geholpen om op het hoogtepunt van zijn carrière als ambassadeur in Spanje op te stappen, uit onvrede met het Nederlands nucleair beleid. Die roep om Grote Leiders, maar dan in seculiere vorm, hoor ik ook vaak in mijn vriendenkring. De consensus is dat we grote geesten nodig hebben die ons door de crises loodsen. Hoe we aan die leiders komen, en waarom we ze niet meer hebben, wordt meestal in het midden gelaten. Alsof we een blik Churchills kunnen opentrekken om onze problemen op te lossen. Maar ik vrees dat iedere tijd de leiders krijgt die het verdient. Dat we na 60 jaar vrede, veiligheid en welvaart vooral belang hechten aan persoonlijke problemen. En dat leiderschap daarmee niet alleen gedemocratiseerd, maar óók genivelleerd is. Misschien wordt het tijd voor wat minder oesters, en wat meer Hammarskjöld.   Maarten Gehem is redacteur van Idee.   Heeft dit artikel uw interesse gewekt? Klik hier voor meer info en abonnementen. – – Dit artikel verscheen in idee nr. 2 2014: Follow the leader, leader, en is te vinden bij de onderwerpen cultuur en leiderschap.